Steve Austen

Op 31 januari j.l. is oud-bondspresident Richard von Weizsäcker op 94- jarige leeftijd overleden.

Nederland leerde hem pas goed kennen in de eerste jaren van zijn presidentschap vanaf 1985.

Als burgemeester van Berlijn had hijzelf echter al in 1982 een uitvoerig bezoek gebracht aan Amsterdam bij gelegenheid van de manifestatie: Berlijn-Amsterdam, 1920-1940, wisselwerkingen, een initiatief van toenmalig directeur van het Goethe Institut in Amsterdam: Kathinka Dittrich. Dit initiatief nam al heel snel bijna astronomische vormen aan door de wel zeer ongebruikelijke en intensieve samenwerking tussen de samenwerkende Nederlandse kunstinstellingen met hun Berlijnse partners. Het leidde tot een ongekende hoeveelheid persreacties en stromen bezoekers voor de vele, zeer uiteenlopende activiteiten.

Bijzonder grote indruk maakte de toespraak van burgemeester Wim Polak bij gelegenheid van zijn tegenbezoek in de Akademie der Künste in Berlijn, waar in 1983 het tweede deel van de manifestatie: Amsterdam-Berlin, 1920-1940, Wechselwirkungen, geopend werd.

Al in de maand waarin von Weizsäcker zijn beroemd geworden rede uitsprak bij de aanvaarding van het Presidentschap van de Bondsrepubliek, kwam hij voor een staatsbezoek van enkele dagen naar Nederland.

Onderdeel van dat bezoek was een gesprek met scholieren in de Nieuwe Kerk. Ernst Veen, destijds directeur ontving van hem “eine Reisewäcker (met inscriptie) van von Weizsäcker” maar herinnert zich vooral het erudiete staatsmanschap dat bleek uit zijn ideeën over Europa die hij bij die gelegenheid de revue liet passeren.

Die fascinatie voor Europa is gebleven want in 2004 vond op zijn initiatief, nu als ambteloos burger, de eerste Berliner Konferenz plaats, opgezet als een eenmalige gedachtenwisseling over de culturele component van het Europese eenwordingsproces, welke, wegens overdonderend succes, al datzelfde jaar leidde tot de oprichting van A Soul for Europe, het burgerinitiatief waarbij Felix Meritis Foundation als mede initiatiefnemer vanaf het allereerste begin betrokken is.

Richard von Weizsäcker woonde tot enige jaren geleden de vergaderingen van de initiatiefnemers bij, tot hij besloot zich uit het openbare leven terug te trekken.

A Soul for Europe is inmiddels uitgegroeid tot een belangrijk ‘civic initiative’, dat in een aantal projecten nauw samenwerkt met het Europees Parlement.
In von Weizsäcker verliezen wij een belangrijk en vooral wijs Europeaan.

Günter Grass visited the Felix Meritis Foundation in the fall of 2002. He was interviewed by Steve Austen, former director of Felix Meritis and co-initiator of Gulliver.

In 1985 vond in Boedapest het Europees Cultuurforum plaats. Het was een vervolgconferentie in het kader van de Akkoorden van Helsinki, waarbij de twee toenmalige machtsblokken, aangevoerd door resp. de VS en de Sovjet Unie afspraken hadden gemaakt over een begin van culturele uitwisseling tussen Oost- en West-Duitsland.

Günter Grass had als delegatie leider van de West-Duitse deelnemers aandacht gevraagd voor het Europa van de kunstenaars. Zijn voorstel voor een ‘Gesamteuropaïsche Kulturstiftung’ blijkt achteraf gezien visionair. Destijds werd het voorstel door de tegenstemmen van de VS en Roemenië vakkundig afgeserveerd. Toch was het niet onopgemerkt gebleven. Met name de West-Duitse kunstenaars en intellectuelen die zich in Boedapest achter Grass geschaard hadden wilden het er niet bij laten zitten. Daar dacht de regering van West-Duitsland echter anders over. Op een opzichtig georkestreerd congres met diplomaten en de zgn. representatieve civil society, de delegatie van de Heilige Stoel was in vol ornaat en op volle sterkte aanwezig, werd er alsnog gehakt gemaakt van de ideeën van Grass c.s. Hij was er zelf niet bij. Hoewel ik hem nooit ontmoet had en per toeval een berichtje over de afloop van Boedapest in de krant had gelezen heb ik hem opgezocht in Berlijn en hem verteld van mijn voornemen om aan de vervolgconferentie deel te nemen en hem vervolgens hiervan verslag te doen. Ik was vast van plan om op een of andere manier in Nederland aandacht te vragen voor de noodzaak de vrije uitwisseling van ideeën tussen Oost- en West-Europa en die met alle mogelijke initiatieven op gang te helpen. Zoals in de Akkoorden van Helsinki verondersteld wordt zouden kunstenaars en intellectuelen over de zin daarvan, toch moeten praten.

Zo vond na lange voorbereiding en met instemming van Günter Grass het eerste Europese Kunstenaars Forum plaats in het Amsterdamse Hilton Hotel in december 1987 als onderdeel van de manifestatie Amsterdam Culturele Hoofdstad van Europa – een toekomst voor ideeën (ACH ’87). Belangrijkste sponsor was Roberto Payer, destijds adjunct directeur van Hilton, producenten waren het Nederlands Theater Instituut, de Akademie der Künste te Berlijn en het Amsterdamse Goethe Institut onder de bezielende leiding van Kathinka Dittrich, die via een omweg toch voor financiële ondersteuning gezorgd had. Gedurende een volle week hadden 28 kunstenaars en intellectuelen uit 20 landen de gelegenheid met elkaar te discussiëren over wenselijkheid en vorm van Grass voorstel.

Steve Austen en Günter Grass (Nobelprijs voor de Literatuur, 1999),
oprichters van Gulliver  (‘the informal working body of Gulliver, 1987, Amsterdam) tijdens een bezoek aan Felix.

Het zou geen incident mogen zijn. Wij wilden een platform bieden voor meningsvorming, debat en dialoog waarvoor elders geen plaats is. Op 14 december 1987 besloten de aanwezigen de “informal working body Gulliver” op te richten met een door allen ondertekend manifest. Gulliver zou zich moeten inspannen om op alle mogelijke manieren de dialoog op gang te brengen tussen de burgers van de toenmalige communistische staten en die van West-Europa. Na afloop van deze bijeenkomst was de oprichting van de werkgroep Gulliver een feit en kon deze vanaf 1988 worden ondergebracht bij het zojuist opgerichte Felix Meritis dat de door Grass c.s. geformuleerde uitgangspunten als inspiratie voor het te voeren beleid zou nemen.

Na die gedenkwaardige week in Amsterdam hebben nog vele kleine en grotere bijeenkomsten plaatsgevonden, o.a. in het toenmalig Leningrad, Boekarest, Istanboel en Amsterdam.

Met Günter Grass heb ik contact gehouden, heb hem nog enkele keren bezocht in zijn Berlijnse woning en kon hem bij zijn laatste bezoek aan Amsterdam in 2002 in Felix Meritis verwelkomen en een lang videogesprek met hem opnemen.

Hij was oprecht verbaasd dat zijn initiatief uit 1985, hier in Amsterdam tot een heus Europees centrum voor kunst- en wetenschap had geleid.

Grass was niet alleen een van de grootste literatoren van Europa en de Europese geschiedenis, wij, de Gullivers en Felixianen, hebben hem leren kennen als een bevlogen, soms zelfs bezeten, Europeaan.

Het internationale cultuurleven, Genootschap Felix Meritis in het bijzonder, heeft veel aan hem te danken.

Amsterdam, 13 april 2015.
Steve Austen, permanent fellow Felix Meritis Foundation.

Felix Meritis Foundation is, als mede oprichter, bestuurslid én het Amsterdamse secretariaat van A Soul for Europe verheugd dat Europa Verlag Berlin een bundel met teksten van vele leden van A Soul for Europe heeft uitgebracht; o. a. bijdragen van György Konrad, Amsterdam Fellow van Felix; Alicja Gescinska, vriend en regelmatige gast van Felix Meritis; Giusy Chierchia en Daniela Maffeo, Amsterdamse leden van de Strategy Group rond Felix en Steve Austen, Permanent Fellow.

De officiële presentatie vindt plaats op donderdag 19 februari 2015 in Berlijn in het Collegium Hungaricum Berlin. Kijk voor meer informatie op de website van A Soul for Europe.

In 2005 sprak ik uitgebreid met 20 jonge landgenoten over de toekomst van Nederland. Hun opvattingen, zorgen en observaties zijn opgetekend in de bundel KAASKOPPEN waarvan ik de samensteller ben en Cossee de uitgever.

Sommigen zijn inmiddels “opgeklommen” tot de status van BNer. Anderen zijn toch minstens te beschouwen als IMBNer (iets minder bekende Nederlander).

Gezien zijn recente optreden leek het mij, met dank aan uitgeverij Cossee, een goed idee u het gesprek met Ahmed Aboutaleb uit 2005 ter kennisname aan te bieden, dat u hier kunt lezen of lees het volgende fragment:

 “Ik hoop dat uiteindelijk de rede zal zegevieren. Dat we bereid zullen zijn om naar de feiten te kijken. En dat we los komen van het vereenzelvigen van terrorisme met de Islam met alles wat niet in orde is. De toekomst van Europa, ik zou bijna zeggen, de sociale stabiliteit van Europa, zal verregaand afhangen van de vraag of wij de islam en moslims een plek gunnen in de Nederlandse samenleving. (…)

Ik ben een beetje aan het twijfelen gebracht de afgelopen jaren over de vraag of de bijbel en de thora misschien niet iets vriendelijker zijn over de samenleving in vergelijking met de koran. De zaken waar rechts Nederland nu tegen aanloopt, staan in de thora in het kwadraat, qua intensiteit, qua kracht van verboden, van tuchtigingen. Er is maar één ding dat ervoor kan zorgen dat de sociale stabiliteit in Nederland gewaarborgd is, dat is de acceptatie dat het heel lang gaat duren voordat de Verlichting onder de moslims toeslaat. Dat doe je niet met een boek. (…) Verlichting wordt je niet opgedrongen. Verlicht word je. Daar zijn drie wegen voor. De eerst heet onderwijs. De tweede heet onderwijs. En de derde heet onderwijs. Je leert relativeren, je leert tolereren, je leert verschil te accepteren, naarmate het onderwijs zich van je meester maakt. De komende vijf jaar zullen hierbij van beperkte betekenis zijn. Het zal misschien honderd meter zijn van de kilometer die we hebben af te leggen. Met de integratie van de moslims in Nederland zitten we nu aan het einde van de eerste generatie. We hebben er nog twee te gaan.”

Ik hoop dat het naar meer smaakt. Bestel dan KAASKOPPEN via bol.com of binnenkort via de webshop van Vrienden van Felix Meritis. Veel leesplezier!

De pers over KAASKOPPEN:
“Bont palet van meningen van jonge, goed opgeleide buitenlanders uit alle windstreken over het Nederland van Ooit en dat van Nu. De Britse Rachel Feuchtwang valt op dat Nederlanders korte werkdagen maken. Verder onder anderen Sevtap Baycili, Ahmed Aboutaleb en Naima Azough, die hoopt dat Marokkanen ooit gewoon kunnen mislukken op Nijenrode, net als Nederlanders.” Trouw

“het zijn ambitieuze ‘beslissers van morgen’, jonge mensen die in het buitenland geboren zijn of wier ouders uit het buitenland komen. Dat geeft hun beschouwingen over Nederland een extra dimensie, door de boeiende vergelijkingen met andere landen of culturen.” Jilles Heringa, De Volkskrant

“In KAASKOPPEN wordt regelmatig geconcludeerd dat de manier waarop migranten reageren veel te maken heeft met de ontvangende, Nederlandse cultuur. Maar de behoefte om scherp in de spiegel te kijken is op de boekenmarkt aanzienlijk kleiner.” Nadia Sonneveld, NRC/Handelsblad